Αίτια Ανδρικής Υπογονιμότητας

Ως υπογονιμότητα αναφέρεται ένα πρόβλημα του αναπαραγωγικού συστήματος που έχει ως αποτέλεσμα την αδυναμία ενός ζευγαριού να συλλάβει (δηλαδή να επιτύχει μια εγκυμοσύνη), ή μιας εγκυμοσύνης να έρθει σε πέρας. Ο ορισμός που έγινε δεκτός σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Oργανισμό Yγείας ώστε να χαρακτηριστεί ένα ζευγάρι υπογόνιμο, είναι η απουσία της σύλληψης μετά από τουλάχιστον ένα χρόνο τακτικής συνουσίας, χωρίς τη χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων. Η τακτική συνουσία αναφέρεται σε συχνότητα συνουσίας δύο με τρεις φορές την εβδομάδα. Tο χρονικό διάστημα του ενός έτους μειώνεται στους έξι μήνες όταν η γυναίκα είναι άνω των 35 ετών.

Η υπογονιμότητα δεν είναι μια νέα κατάσταση, αλλά φαίνεται ότι έχει σημειωθεί αύξηση στα ποσοστά της κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών. Διεθνώς, το 15% των ζευγαριών αναπαραγωγικής ηλικίας (υπολογίζονται σε 50-80 εκατομμύρια ανθρώπους) αντιμετωπίζουν πρόβλημα γονιμότητας. Στην Eλλάδα, εκτιμάται ότι έχουμε υψηλότερο ποσοστό υπογονιμότητας (18-20%), γεγονός που αποδίδεται στη μεγάλη συχνότητα γυναικολογικών προβλημάτων (π.χ. συμφύσεις της μήτρας, απόφραξη σαλπίγγων), αποτέλεσμα της περιορισμένης σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης των νέων (πολλές εκτρώσεις, χαμηλό ποσοστό χρήσης του αντισυλληπτικού χαπιού ή του προφυλακτικού, μεγάλος αριθμός πυελικών φλεγμονών), σε συνδυασμό με το ότι σήμερα η Eλληνίδα γίνεται μητέρα σε μεγαλύτερη ηλικία.

Υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία παραγόντων που μπορούν να επηρεάσουν την γονιμότητα ενός ζευγαριού. Η παρουσία ενός από τους παράγοντες αυτούς δεν αποκλείει την υπάρξη και κάποιου άλλου στο ίδιο ζευγάρι, ενώ ένας παράγοντας μπορεί να έχει διαφορετική βαρύτητα σε κάθε συγκεκριμένο ζευγάρι. Για τον λόγο αυτόν θα πρέπει να θεωρούμε, να διερευνούμε και να αντιμετωπίζουμε την υπογονιμότητα σαν πρόβλημα του ζευγαριού και όχι του ενός ή του άλλου συντρόφου μεμονωμένα. Το 40% των περιπτώσεων υπογονιμότητας οφείλεται στον άνδρα, 40% στη γυναίκα ενώ το 20% αφορά σε προβλήματα που ανευρίσκονται και στους δύο.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα αίτια της υπογονιμότητας παραμένουν αδιευκρίνιστα. Η κατάσταση αυτή αφορά ένα 10-15% των υπογόνιμων ζευγαριών και είναι γνωστή ως ανεξήγητη υπογονιμότητα. Παρότι ο πλήρης διαγνωστικός έλεγχος τόσο του άνδρα όσο και της γυναίκας αποδεικνύεται απολύτως φυσιολογικός, πιθανολογείται ότι τα ανεξήγητα προβλήματα γονιμότητας είναι ένας συνδυασμός διαφόρων, μικρής σημασίας, παραγόντων. Τα καλά νέα είναι ότι ζευγάρια με ανεξήγητη υπογονιμότητα έχουν τα υψηλότερα ποσοστά φυσιολογικής (αυθόρμητης) εγκυμοσύνης μεταξύ όλων των υπογόνιμων ζευγαριών.

Ανδρικός παράγοντας υπογονιμότητας

Ενα φυσιολογικό και επαρκές σπέρμα αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη της γονιμοποίησης και οι παράμετροι που αξιολογούνται σε αυτό είναι πολλοί. Κατ’ αρχάς, ο αριθμός των σπερματοζωαρίων που περιέχεται στο σπέρμα πρέπει να είναι επαρκής. Εαν ο αριθμός αυτός είναι μικρότερος του φυσιολογικού, η κατάσταση ονομάζεται ολιγοσπερμία, ενώ αν δεν υπάρχουν καθόλου σπερματοζωάρια μιλάμε για αζωοσπερμία. Σημαντική είναι επίσης και η κινητικότητα των σπερματοζωαρίων δεδομένου ότι αυτά πρέπει να κινηθούν με τις δικές τους δυνάμεις στο γεννητικό σύστημα της γυναίκας και να διανύσουν την απόσταση μέχρι τις σάλπιγγες. Ετσι, η μειωμένη κινητικότητα των σπερματοζωαρίων που ονομάζεται ασθενοσπερμία επηρεάζει αρνητικά την γονιμοποιητική δυνατότητα του σπέρματος. Τέλος, η μορφολογία των σπερματοζωαρίων πρέπει να είναι, σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο ποσοστό αυτών, φυσιολογική. Εκτός των παραπάνω χαρακτηριστικών των σπερματοζωαρίων, σημασία έχουν και άλλοι παράγοντες όπως ο όγκος του σπέρματος, η παρουσία φλεγμονωδών κυττάρων σε αυτό, και τέλος η ύπαρξη αντισπερμικών αντισωμάτων. Τα τελευταία προσκολλώνται στα σπερματοζωάρια επηρεάζοντας τόσο την κινητικότητα όσο και την ικανότητά τους να γονιμοποίησουν το ωάριο.

Η ανδρική υπογονιμότητα μπορεί να έχει διάφορες αιτίες – από ορμονικές ανισορροπίες, βιολογικά – ανατομικά προβλήματα καθώς και βαθύτερα ψυχολογικά αίτια ή τρόπο διαβίωσης. Επιπλέον, το επίπεδο γονιμότητας αντικατοπτρίζει τη «συνολική» υγεία ενός άνδρα. Οι άνδρες που ζουν έναν υγιεινό τρόπο ζωής έχουν περισσότερες πιθανότητες να παράγουν υγιή σπερματοζωάρια.

Ανδρική υπογονιμότητα που οφείλεται σε ζητήματα υγείας

Κιρσοκήλη: πρόκειται για ένα οίδημα των φλεβών που καταλήγουν στους όρχεις και συνιστά βασική αιτία της ανδρικής υπογονιμότητας γιατί περιορίζει τη φυσιολογική διαδικασία μείωσης της θερμοκρασίας στον όρχι και οδηγεί σε λιγότερα σπερματοζωάρια και μικρότερη κινητικότητα. Συναντάται στο 15% του ανδρικού πληθυσμού και στο 40% των ανδρών με υπογονιμότητα.

Λοιμώξεις: κάποιες λοιμώξεις είναι πιθανό να επηρεάσουν την παραγωγή και την υγεία των σπερματοζωαρίων, ή να προκαλέσουν έλκη που εμποδίζουν τη δίοδο του σπέρματος. Αυτές περιλαμβάνουν κάποια σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, όπως είναι τα χλαμύδια και η γονόρροια, η φλεγμονή στον προστάτη (προστατίτιδα) και η φλεγμονή των όρχεων εξαιτίας της παρωτίτιδας (παρωτιτιδική ορχίτιδα).

Προβλήματα με την εκσπερμάτιση: η παλίνδρομη εκσπερμάτιση συμβαίνει όταν το προϊόν της εκσπερμάτισης εισέρχεται στην ουροδόχο κύστη κατά τον οργασμό, αντί να εξέρχεται από την κορυφή του πέους. Διάφορα προβλήματα υγείας μπορούν να προκαλέσουν την παλίνδρομη εκσπερμάτιση, συμπεριλαμβανομένων του διαβήτη, των τραυματισμών της σπονδυλικής στήλης, της λήψης φαρμάκων και του χειρουργείου στην ουροδόχο κύστη, τον προστάτη, ή την ουρήθρα. Κάποιοι άνδρες με τραυματισμούς στη σπονδυλική στήλη, ή συγκεκριμένα νοσήματα δεν εκσπερματίζουν, αν και παράγουν φυσιολογικά σπερματοζωάρια.

Αντισώματα που επιτίθενται στα σπερματοζωάρια: πρόκειται για κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, τα οποία λανθασμένα αναγνωρίζουν τα σπερματοζωάρια ως βλαβερούς εισβολείς και επιχειρούν να τα εξαλείψουν.

Όγκοι: τόσο οι καρκινικοί, όσο και οι καλοήθεις όγκοι μπορεί να προσβάλουν τα ανδρικά αναπαραγωγικά όργανα απευθείας, ή να επηρεάσουν τους αδένες (όπως είναι η υπόφυση) που απελευθερώνουν ορμόνες απαραίτητες για την αναπαραγωγή. Σε κάποιες περιπτώσεις το χειρουργείο, η ακτινοβολία, ή η χημειοθεραπεία που διεξάγονται για την αντιμετώπιση του όγκου, βάλλουν την ανδρική γονιμότητα.

Κρυψορχία: σε κάποια αγόρια κατά την εμβρυική ζωή ο ένας, ή και οι δύο όρχεις δεν καταφέρνουν να κατέβουν από την κοιλιακή χώρα στο όσχεο. Είναι πιθανό οι άνδρες που είχαν κρυψορχία να είναι λιγότερο γόνιμοι.

Ορμονικές διαταραχές: η υπογονιμότητα μπορεί να είναι το αποτέλεσμα διαταραχής στη λειτουργία των όρχεων, ή να οφείλεται σε μη φυσιολογική λειτουργία άλλων ορμονικών συστημάτων που περιλαμβάνουν τον υποθάλαμο, την υπόφυση, τον θυρεοειδή αδένα και τα επινεφρίδια. Η χαμηλή τεστοστερόνη (ανδρικός υπογοναδισμός) και τα άλλα ορμονικά προβλήματα έχουν έναν αριθμό υποκείμενων αιτιών. Υπογόνιμοι άνδρες μπορεί να εμφανίζουν αυξημένη προλακτίνη, υποθυρεοειδισμό, συγγενή υπερπλασία των επινεφριδίων, ή χαμηλή παραγωγή της υπόφυσης σε ορμόνες LH και FSH, που σημαίνει διακοπή της ωρίμανσης του σπέρματος, προοδευτική απώλεια των βλαστικών κυττάρων από τους όρχεις και συνεπώς φθίνουσα ποιότητα λειτουργίας στους αγωγούς παρασκευής σπερματοζωαρίων και την παραγωγή τεστοστερόνης.

Ελλείμματα του σπερματικού πόρου: οι σωλήνες που μεταφέρουν τα σπερματοζωάρια μπορεί να προσβληθούν από κάποια ασθένεια ή έναν τραυματισμό. Σε κάποιους άνδρες το εμπόδιο δημιουργείται στο τμήμα του όρχεως που συγκεντρώνει το σπέρμα, την επιδιδυμίδα, σε κάποιους άλλους στον έναν, ή και τους δύο πόρους που μεταφέρουν τα σπερματοζωάρια έξω από τους όρχεις. Οι άνδρες που πάσχουν από κυστική ίνωση, ή από κάποια άλλη κληρονομούμενη νόσο, είναι πιθανό να γεννηθούν χωρίς σπερματικούς πόρους.

Χρωμοσωμικά ελλείμματα: οι κληρονομούμενες διαταραχές όπως είναι το σύνδρομο Kleinefelter, στο οποίο ένας άνδρας γεννιέται με 2 Χ χρωμοσώματα κι ένα Υ αντί για ένα Χ κι ένα Υ που είναι το φυσιολογικό, προκαλούν διαταραγμένη ανάπτυξη των ανδρικών αναπαραγωγικών οργάνων. Άλλα γενετικά σύνδρομα που σχετίζονται με την υπογονιμότητα περιλαμβάνουν την κυστική ίνωση, το σύνδρομο του Kallmann, του Young και του Kartagener, καθώς και μικροελλείψεις του χρωμοσώματος Υ.

Προβλήματα κατά τη συνουσία: Περιλαμβάνουν τη δυσκολία στην επίτευξη, ή διατήρηση μιας στύσης ικανής για συνουσία (στυτική δυσλειτουργία), την πρόωρη εκσπερμάτιση, την επώδυνη συνουσία, διάφορες ανατομικές ανωμαλίες, όπως είναι ο υποσπαδίας, κατάσταση κατά την οποία το ουρηθρικό στόμιο βρίσκεται στην κάτω πλευρά του πέους, καθώς και ψυχολογικά προβλήματα, ή προβλήματα στη σχέση που επηρεάζουν τη σεξουαλική πράξη. Η ανικανότητα εκσπερμάτισης, είναι μια σπάνια ψυχολογική κατάσταση, η οποία αποτρέπει τους άνδρες να εκσπερματίσουν κατά τη σεξουαλική επαφή, παρόλο που μπορεί να εκσπερματώνουν κανονικά μέσω του αυνανισμού. Η κατάσταση αυτή έχει δείξει ότι μπορεί να βελτιωθεί – θεραπευθεί μετά από θεραπεία σε ειδικούς ψυχολόγους.

Κοιλιοκάκη: Είναι μια διαταραχή στην πέψη που προκαλείται από μια ευαισθησία του οργανισμού στη γλουτένη και μπορεί να προκαλέσει ανδρική υπογονιμότητα. Η γονιμότητα μπορεί να βελτιωθεί μετά από την υϊοθέτηση μιας διατροφής χωρίς γλουτένη.

Φάρμακα: Η θεραπεία υποκατάστασης της τεστοστερόνης, η μακροπρόθεσμη χρήση αναβολικών στεροειδών, η χημειοθεραπεία, κάποια αντιμυκητιασικά φάρμακα, ορισμένα φάρμακα για το έλκος, καθώς και κάποια άλλα φάρμακα μπορεί να διαταράξουν τη φυσιολογική παραγωγή των σπερματοζωαρίων και να μειώσουν την αναπαραγωγική ικανότητα του άνδρα.

Περιβαλλοντικές αιτίες

Η υπερέκθεση σε συγκεκριμένα περιβαλλοντικά στοιχεία που περιλαμβάνουν υψηλή θερμοκρασία, τοξίνες και χημικές ουσίες μπορεί να μειώσουν την παραγωγή και τη λειτουργία των σπερματοζωαρίων. Οι συγκεκριμένες περιβαλλοντικές αιτίες της υπογονιμότητας περιλαμβάνουν:

Βιομηχανικά χημικά: η εκτεταμένη έκθεση σε ουσίες όπως είναι το βενζένιο, το ξυλένιο, το τολουένιο, τα παρασιτοκτόνα, τα ζιζανιοκτόνα, οι οργανικοί διαλύτες, τα υλικά βαφής και το μόλυβδο μπορεί να συμβάλλει στο μειωμένο αριθμό σπερματοζωαρίων.

Η έκθεση σε βαρέα μέταλλα: η έκθεση στο μόλυβδο, ή σε άλλα βαρέα μέταλλα μπορεί επίσης να προκαλέσει υπογονιμότητα.

Ακτινοβολία: η έκθεση σε ακτινοβολία μπορεί να μειώσει την παραγωγή σπέρματος αν και συχνά επανέρχεται σε φυσιολογικά επίπεδα. Σε υψηλές δόσεις ακτινοβολίας ωστόσο, η παραγωγή σπερματοζωαρίων μπορεί να υποστεί μια μόνιμη μείωση.

Η υπερθέρμανση των όρχεων: η συχνή χρήση της σάουνας, ή τα ζεστά μπάνια, μπορεί να μειώσουν παροδικά τον αριθμό των σπερματοζωαρίων. Η υιοθέτηση της καθιστής στάσης για μεγάλα χρονικά διαστήματα, η επιλογή στενών ενδυμάτων, ή η εργασία με laptop για πολύ ώρα, μπορεί να αυξήσουν τη θερμοκρασία στο όσχεο και να μειώσουν ελαφρώς την παραγωγή σπερματοζωαρίων. Ο τύπος των εσωρούχων δε φαίνεται να επηρεάζει σημαντικά την ανδρική γονιμότητα.

Αιτίες που σχετίζονται με την υγεία και τον τρόπο ζωής

Κάποιοι άλλοι αιτιολογικοί παράγοντες της ανδρικής υπογονιμότητας περιλαμβάνουν:

Στεροειδή: η λήψη των αναβολικών στεροειδών για τη διέγερση της μυϊκής δύναμης και ανάπτυξης μπορεί να προκαλέσουν συρρίκνωση των όρχεων και μείωση της παραγωγής σπερματοζωαρίων.

Κατανάλωση αλκοόλ: η κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να μειώσει τα επίπεδα τεστοστερόνης, να προκαλέσει στυτική δυσλειτουργία και να μειώσει την παραγωγή σπερματοζωαρίων. Νοσήματα του ήπατος που προκαλούνται από την κατάχρηση αλκοόλ, μπορεί επίσης να οδηγήσουν σε προβλήματα υπογονιμότητας.

Επάγγελμα: κάποια επαγγέλματα αυξάνουν το κίνδυνο υπογονιμότητας, συμπεριλαμβανομένων αυτών που σχετίζονται με εκτεταμένη χρήση υπολογιστών, εναλλασσόμενο ωράριο κι εργασιακό στρες.

Πολύ συχνή συνουσία: εκσπερμάτιση σε συχνότητα μεγαλύτερη από μία φορά ανά 2 ή 3 ημέρες δεν επιτρέπει στους όρχεις να συγκεντρώσουν έως την επόμενη φορά ικανό για γονιμοποίηση συνολικό αριθμό σπερματοζωαρίων.

Κάπνισμα: οι άνδρες που καπνίζουν μπορεί να έχουν μικρότερη συγκέντρωση σπερματοζωαρίων, σε σύγκριση με αυτούς που δεν καπνίζουν. Το παθητικό κάπνισμα μπορεί επίσης να επηρεάσει την ανδρική γονιμότητα.

Συναισθηματικό στρες: το στρες μπορεί να αλληλεπιδράσει με συγκεκριμένες ορμόνες, απαραίτητες για την παραγωγή σπερματοζωαρίων. Το σοβαρό και παρατεταμένο στρες που συχνά σχετίζεται με την υπογονιμότητα μπορεί να επηρεάσει τον αριθμό των σπερματοζωαρίων.

Σωματικό βάρος: η παχυσαρκία μπορεί να προκαλέσει ορμονικές αλλαγές με επίπτωση στην ανδρική γονιμότητα.

Παρατεταμένη ποδηλασία: συνιστά έναν ακόμα αιτιολογικό παράγοντα της ανδρικής υπογονιμότητας εξαιτίας της υπερθέρμανσης των όρχεων που προκαλεί. Σε κάποιες περιπτώσεις, η πίεση από το κάθισμα του ποδηλάτου στο περίνεο, τη περιοχή πίσω από τους όρχεις, μπορεί να προκαλέσει μούδιασμα στο πέος και στυτική δυσλειτουργία.

Τελευταία Νέα