Πρόωρη Ωοθηκική Ανεπάρκεια
Σε μια γυναίκα με φυσιολογικό έμμηνο κύκλο, με την ηλικία παρατηρείται πτώση του αριθμού ώριμων ωαρίων, διαταραχές της περιόδου, ανεπάρκεια ωοθηκικών ορμονών, ανωορρηξία, μειωμένη γονιμότητα και, τέλος, πλήρης και μη αναστρέψιμη διακοπή του έμμηνου κύκλου, γνωστή ως εμμηνόπαυση, η οποία συνήθως εμφανίζεται περίπου στην ηλικία των 50 ετών. Ως πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια (ΠΩΑ) ή Premature Ovarian Failure (POF) ή Premature Ovarian Insufficiency (POI) ορίζεται η κατάσταση κατά την οποία παρουσιάζεται απώλεια της φυσιολογικής λειτουργίας των ωοθηκών πριν από την ηλικία των 40. Το αποτέλεσμα είναι η αδυναμία παραγωγής φυσιολογικής ποσότητας οιστρογόνων, η αμηνόρροια και η αύξηση στα επίπεδα των γοναδοτροπινών, με κύρια επακόλουθα την υπογονιμότητα και τον αυξημένο κίνδυνο οστεοπόρωσης και καρδιαγγειακών παθήσεων. Πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια εκτιμάται ότι θα παρουσιάσουν μία στις 500 γυναίκες κάτω των 30 ετών και μία στις 100 μέχρι την ηλικία των 40 ετών.
Η πλειοψηφεία των γυναικών που έχουν εκδηλώσει πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια είχαν φυσιολογική εφηβεία ενώ εμφάνιζαν τακτικούς κύκλους αρχικά. Η διαταραχή της περιόδου είναι το πιο σύνηθες σύμπτωμα με το οποίο εκδηλώνεται η νόσος, χωρίς όμως να υπάρχει κάποιο παθογνωμονικό εύρημα το οποίο να οριοθετεί την έναρξή της.
Η αμηνόρροια (ή η αραιομηνόρροια), αποτελεί ίσως το πρώτο σύμπτωμα το οποίο θα οδηγήσει τη γυναίκα στο γιατρό. Σε κάποιες γυναίκες η νόσος διαγιγνώσκεται στα πλαίσια του ελέγχου που γίνεται λόγω υπογονιμότητας. Η αμηνόρροια μπορεί να εκδηλωθεί αιφνίδια ή μετά από προηγούμενο διάστημα κατά το οποίο προηγήθηκε ολιγομηνόρροια ή λειτουργικές αιμορραγίες της μήτρας.
Η πάθηση χαρακτηρίζεται από σημάδια και συμπτώματα που μοιάζουν με αυτά της εμμηνόπαυσης και είναι χαρακτηριστικά της ανεπάρκειας οιστρογόνων, οπότε εκτός της αμηνόρροιας (ή της άστατης εμμήνου ρύσης) επίσης εμφανίζονται:
- Εξάψεις
- Νυκτερινή εφίδρωση
- Κεφαλαλγία
- Αίσθημα κόπωσης
- Ξηρότητα κόλπου και συνοδός δυσπαρεύνεια (πόνος κατά την επαφή)
- Αδυναμία συγκέντρωσης
- Μειωμένη σεξουαλική επιθυμία
Αν και η πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια συχνά αναφέρεται και ως πρόωρη εμμηνόπαυση, οι δύο έννοιες δεν είναι ταυτόσημες. Γυναίκες με πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια είναι δυνατό να εμφανίζουν κατά περιόδους έμμηνο ρύση για αρκετά χρόνια. Η πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια χαρακτηρίζεται από διαλείπουσα ωοθηκική λειτουργία σε τουλάχιστον 50% των περιπτώσεων. Έτσι, οι γυναίκες αυτές παράγουν οιστρογόνα κατά διαστήματα και μπορεί να έχουν ωοθυλακιορρηξία ακόμα και με υψηλά επίπεδα γοναδοτροφινών, πράγμα που κάνει υπαρκτή την πιθανότητα μίας αυτόματης κύησης. Αντίθετα, γυναίκες σε εμμηνόπαυση (η οποία είναι αποτέλεσμα της εξάντλησης των αποθεμάτων των ωοθυλακίων που βρίσκονται στην ωοθήκη) εμφανίζουν μη αναστρέψιμη διακοπή της περιόδου και είναι αδύνατο να μείνουν έγκυες.
Βασικός παράγοντας κινδύνου είναι το οικογενειακό ιστορικό. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) αναφέρει ότι η πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια είναι δυνατό να εκδηλώνεται ως αποτέλεσμα πρωτοπαθών δυσλειτουργιών στις ωοθήκες ή να προκαλείται εξαιτίας δευτεροπαθών αιτιών.
Έτσι, διακρίνονται η πρωτοπαθής ωοθηκική ανεπάρκεια, η οποία οφείλεται στην αδυναμία σωστής λειτουργίας των ωοθηκών με παράλληλα υψηλά επίπεδα γοναδοτροπινών (FSH και LH), και η δευτεροπαθής ωοθηκική ανεπάρκεια, η οποία οφείλεται στην αδυναμία του υποθαλάμου και της υπόφυσης να παράγουν φυσιολογικά επίπεδα γοναδοτροπινών, με αποτέλεσμα την ωοθηκική δυσλειτουργία.
Η αιτιολογία της πρόωρης ωοθηκικής ανεπάρκειας συνοψίζεται σε παράγοντες που προκαλούν:
1. Εξάντληση των ωοθυλακίων (χαμηλός αρχικός αριθμός ή αυξημένος ρυθμός ατρησίας). Μπορεί να προκληθεί από:
- Γενετικούς παράγοντες (χρωμοσωμικές ανωμαλίες σε φυλετικά ή αυτοσωμικά χρωμοσώματα)
- Παράγοντες που δρουν τοξικά στις ωοθήκες (χημειοθεραπείες, ακτινοβολίες, φυτοφάρμακα, διάφορα χημικά, ακόμη και το κάπνισμα)
2. Ελαττωμένη διέγερση – δυσλειτουργία των ωοθυλακίων. Μπορεί να οφείλεται σε:
- Αυτοανοσία – Αυτοαντισώματα κατά του ωοθηκικού ιστού που προκαλούν καταστροφή των ωοθυλακίων. Η πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια μπορεί να συνοδεύεται από αυτοάνοσα ενδοκρινολογικά νοσήματα (υποθυρεοειδισμό, ανεπάρκεια των επινεφριδίων, σακχαρώδη διαβήτη), έτσι κρίνεται απαραίτητη η ετήσια παρακολούθηση των καταστάσεων αυτών
- Μεταλλάξεις των γονιδίων των γοναδοτροπινών και των υποδοχέων τους
- Ανεπάρκεια ενζύμων
- Φλεγμονές των ωοθηκών
- Άγνωστοι παράγοντες που τροποποιούν τη λειτουργία των ωοθηκών
Για τη διάγνωση της πάθησης, ο γιατρός θα ζητήσει πληροφορίες σχετικά με τα σημάδια που παρατηρεί η γυναίκα (πχ διαταραχές του κύκλου), το ατομικό ιστορικό της (πχ έκθεση σε ακτινοβολίες) και το οικογενειακό της ιστορικό. Στις εξετάσεις που ενδέχεται να συστήσει περιλαμβάνονται τεστ εκτίμησης πιθανότητας κύησης (AMH), ορμονικές μετρήσεις (FSH, LH, οιστραδιόλη και προλακτίνη), oρμονικός έλεγχος για δυσλειτουργία και άλλων ενδοκρινών αδένων (θυρεοειδής, παραθυρεοειδείς και επινεφρίδια) και καρυότυπος.
H νέα γυναίκα με πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια αντιμετωπίζει δύο ιδιαίτερα τραυματικά θέματα κατά το χρονικό διάστημα διάγνωσης της νόσου: από την μία πλευρά έχει τα συμπτώματα της απώλειας των οιστρογόνων, και από την άλλη πλευρά θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι οι πιθανότητες για γονιμότητα είναι εξαιρετικά μικρές.
Η θεραπευτική προσέγγιση εστιάζει κυρίως στα προβλήματα που προκαλούνται από την ανεπάρκεια οιστρογόνων. Συνιστάται ορμονική θεραπεία με χορήγηση συνδυασμού οιστρογόνων και προγεστερόνης στην προσπάθεια να μιμηθούμε τη φύση και να αποκαταστήσουμε τον κύκλο της γυναίκας, αλλά και χορήγηση ασβεστίου για να προληφθεί ο κίνδυνος οστεοπόρωσης.
Οι περισσότεροι ειδικοί διεθνώς συμφωνούν ότι η φαρμακευτική διατήρηση της περιόδου μέχρι την ηλικία της φυσιολογικής εμμηνόπαυσης, δηλαδή τα 50 χρόνια, είναι απαραίτητη. Συστηματικές μελέτες έχουν δείξει ότι γυναίκες με ωοθηκική ανεπάρκεια που παίρνουν οιστρογόνα έχουν μικρότερες πιθανότητες για καρκίνο του μαστού και καρδιαγγειακή νόσο από γυναίκες με φυσιολογική περίοδο μέχρι την ηλικία της φυσιολογικής εμμηνόπαυσης.
Θα πρέπει να γίνεται ετήσιος έλεγχος για τη συμμόρφωση της νέας γυναίκας στη θεραπεία, καθώς και για την αποτελεσματικότητα αυτής στη διατήρηση οστικής πυκνότητας εντός φυσιολογικών ορίων. Μέτρηση οστικής πυκνότητας θα πρέπει να γίνεται σε όλες τις γυναίκες με πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια, λόγω του μεγάλου κινδύνου που παρουσιάζουν για οστεοπόρωση.
H oστεοπόρωση είναι συστηματική νόσος του σκελετού που χαρακτηρίζεται από χαμηλή οστική μάζα και διαταραχή της μικροαρχιτεκτονικής των οστών με αποτέλεσμα την προδιάθεση για οστεοπορωτικά κατάγματα. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ως οστεοπόρωση ορίζεται η οστική πυκνότητα η οποία είναι <-2.5 σταθερές αποκλίσεις από τη μέγιστη οστική πυκνότητα. Είναι γνωστό ότι γυναίκες με πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια παρουσιάζουν πολύ μεγαλύτερη οστική απώλεια και μεγαλύτερο αριθμό οστεοπορωτικών καταγμάτων σε σύγκριση με τις γυναίκες με φυσιολογική εμμηνόπαυση. Η ιδανική ορμονική θεραπεία υποκατάστασης θα πρέπει να διατηρεί την οστική πυκνότητα στα ίδια επίπεδα οστικής πυκνότητας γυναικών αντίστοιχης ηλικίας με φυσιολογική ωοθηκική λειτουργία. Eπίσης, όλες οι γυναίκες θα πρέπει να λαμβάνουν επαρκή ποσότητα ασβεστίου (1000 mg). Τα μέσα επίπεδα πρόσληψης ασβεστίου με τη διατροφή είναι περίπου 500 mg. Για το λόγο αυτό, οι περισσότερες νέες γυναίκες χρειάζονται να λαμβάνουν συμπληρώματα ασβεστίου, σε δοσολογία 500 mg. Η χορήγηση βιταμίνης D θα πρέπει να συστήνεται μόνο σε γυναίκες μεγάλης ηλικίας (>65 ετών) και σε γυναίκες με σύνδρομο δυσαπορρόφησης.
Οι γυναίκες με πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια έχουν πιθανότητα 5 -10% για αυτόματη κύηση μετά τη διάγνωση της νόσου. Η κυκλική ορμονική θεραπεία υποκατάστασης δεν αποτρέπει ενδεχόμενη κύηση. Καμιά από τις προσπάθειες για πρόκληση πολλαπλής ωοθυλακιορρηξίας σε γυναίκες με πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια, πχ με κιτρική κλομιφένη, γοναδοτροφίνες, ή συνδυασμό με GnRH και FSH, δεν έδωσε καλύτερα αποτελέσματα από τα placebo.
Αξίζει δε, να σημειωθεί ότι η θεραπεία με γοναδοτροφίνες όχι μόνο δεν βελτιώνει τα ποσοστά των κυήσεων, αλλά ενέχει και τον θεωρητικό κίνδυνο να επιδεινώσει τη νόσο σε περιπτώσεις αδιάγνωστης αυτοάνοσης πρόωρης ωοθηκικής ανεπάρκειας. Επίσης, αν και έχουν γίνει προσπάθειες για εμπειρική θεραπεία της αυτοάνοσης ωοθηκικής ανεπάρκειας με γλυκοκορτικοειδή (δεϋδροεπιανδροστερόνη – DHEA), εν τούτοις δεν υπάρχει καμιά προοπτική τυχαιοποιημένη μελέτη που να αποδεικνύει την αποτελεσματικότητα και αυτής της θεραπείας. Από την άλλη πλευρά, η εμπειρική θεραπεία με γλυκοκορτικοειδή μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές, όπως πχ ιατρογενές σύνδρομο Cushing και οστεονέκρωση.
Ετσι λοιπόν, μέχρι σήμερα, δεν έχει βρεθεί καμιά αποτελεσματική θεραπεία για την αντιμετώπιση της υπογονιμότητας σε πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια και η μόνη αποτελεσματική μέθοδος για την απόκτηση παιδιού είναι η δωρεά ωαρίων σε ζευγάρια που θα αποφασίσουν να προχωρήσουν σε διαδικασία εξωσωματικής γονιμοποίησης. Τα ποσοστά επιτυχίας με δωρεά ωαρίων είναι αρκετά υψηλά και εξαρτώνται κυρίως από την ηλικία της δότριας. Τα ποσοστά επιτυχίας ανά κύκλο κυμαίνονται μεταξύ 25% και 35%.
Η έγκαιρη διάγνωση της ΠΩΑ είναι πολύ σημαντική γιατί έτσι μπορεί να προληφθούν η οστεοπόρωση και οι καρδιαγγειακές νόσοι, οι οποίες είναι απόρροια της απουσίας των οιστρογόνων. Η έρευνα πάντως και σε αυτό το πεδίο συνεχίζεται, και ίσως στο μέλλον να μπορούμε να προλάβουμε την εκδήλωση της πρόωρης ωοθηκικής ανεπάρκειας, ή τουλάχιστον να είμαστε πιο αποτελεσματικοί σε ό,τι έχει σχέση με το θεραπευτικό μέρος, έτσι ώστε οι γυναίκες να μη νοιώθουν μειονεκτικά. Ζητήστε άμεσα ενημέρωση και καθοδήγηση από το γιατρό σας.
Υπογονιμότητα
Επικοινωνήστε μαζί μας
Μαρτυρίες Ασθενών
Πολύ ευγενικός γιατρός, άμεση απάντηση σε οποιοδήποτε ερώτημα κι αν υπάρξει, πολύ καθαρός χώρος και σου προσαρμόζει τα ραντεβού την ώρα που μπορείς εσύ.
Ο γιατρός είναι ευσυνείδητος, υπομονετικός και άριστος στη δουλειά του. Τον συνιστώ ανεπιφύλακτα.
Πρότυπο ιατρείο, εξαιρετικός γιατρός. Μηδενικός χρόνος αναμονής, άμεση εξυπηρέτηση.