Εξωσωματική Γονιμοποίηση – IVF

Η εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF – In Vitro Fertilization) είναι η πιο συνηθισμένη μέθοδος ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Όπως το λέει και η λέξη, είναι η γονιμοποίηση έξω από το σώμα: αντί δηλαδή η γονιμοποίηση του ωαρίου από το σπερματοζωάριο να γίνει στη σάλπιγγα της γυναίκας, γίνεται στο ειδικό εμβρυολογικό εργαστήριο.

Στα πλαίσια ενός κύκλου εξωσωματικής, τα ωάρια (τα οποία συνήθως προκύπτουν μετά από την ελεγχόμενη διέγερση των ωοθηκών με την βοήθεια ορμονικών σκευασμάτων) και τα σπερματοζωάρια συλλέγονται και τοποθετούνται μαζί σε ένα τρυβλίο ώστε να πραγματοποιηθεί η γονιμοποίηση. Αν τα ωάρια γονιμοποιηθούν επιτυχώς στο εργαστήριο, μεταφέρονται στη μήτρα της γυναίκας. Ιδανικά, ένα από τα γονιμοποιημένα ωάρια θα εμφυτευθεί στη μήτρα και θα αναπτυχθεί, όπως συμβαίνει φυσιολογικά. Η εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF) διακρίνεται σε τέσσερα στάδια:

Πρόκληση και παρακολούθηση ωοθηκικής διέγερσης

Οι πιθανότητες επίτευξης κύησης αυξάνονται με την παρουσία μεγάλου αριθμού ώριμων ωαρίων, διαθέσιμων προς γονιμοποίηση. Δεδομένου ότι φυσιολογικά, το γυναικείο σώμα αναπτύσσει και ελευθερώνει μόνο ένα ώριμο ωάριο κάθε μήνα, η ανάπτυξη περισσότερων ωοθυλακίων, είναι δυνατή μόνο μετά από τη χρήση εξωγενώς χορηγούμενων ορμονικών σκευασμάτων που προκαλούν ελεγχόμενη υπερδιέγερση των ωοθηκών και άρα ανάπτυξη πολλών ωοθυλακίων. Τα ωοθυλάκια είναι σάκοι γεμάτοι με υγρό μέσα στους οποίους αναπτύσσονται και ωριμάζουν τα ωάρια. Για την τελική ωρίμανση και ρήξη του ωοθυλακίου (ωοθυλακιορρηξία) με απελευθέρωση των ωαρίων χρησιμοποιείται επίσης ορμονικό σκεύασμα και πιο συγκεκριμένα, σκεύασμα ανθρώπινης χοριακής γοναδοτροπίνης.

Για τη διέγερση των ωοθηκών, η γυναίκα λαμβάνει γοναδοτροπίνες, καθώς και GnRH αγωνιστές ή ανταγωνιστές (ανάλογα με το φαρμακευτικό πρωτόκολλο) για την αποφυγή της πρόωρης ωοθυλακιορρηξίας. Ανάλογα με το φαρμακευτικό πρωτόκολλο, η αγωγή (ενέσεις) ξεκινά είτε την 1η ημέρα του κύκλου (δηλαδή της περιόδου) είτε την 21η. Οι γοναδοτροπίνες χορηγούνται με την μορφή ενέσεων συνήθως υποδορίως (δηλαδή στην κοιλιά ή στον μηρό με μικρή βελόνα τύπου ινσουλίνης), γίνονται την ίδια περίπου ώρα σε καθημερινή βάση, ενώ η δόση τους (πόσες «μονάδες» δηλαδή θα χορηγηθούν) ρυθμίζεται ανάλογα με την γυναίκα και αναπροσαρμόζεται ανάλογα με την εξέλιξη του κύκλου. Τα ανάλογα της GnRH χορηγούνται επίσης σε καθημερινή βάση και την ίδια περίπου ώρα, με την μορφή υποδορίων ενέσεων ή σπανιότερα με την μορφή εισπνοών από την μύτη.

Η διέγερση των ωοθηκών διαρκεί περίπου 2 εβδομάδες. Κατά τη διάρκειά της, η γυναίκα παρακολουθείται ορμονικά (γίνεται κυρίως μέτρηση της οιστραδιόλης), καθώς και με υπερηχογραφήματα, για να διαπιστωθεί πώς ανταποκρίνονται οι ωοθήκες της. Καθώς διογκώνονται οι ωοθήκες, η γυναίκα μπορεί να νιώσει ενόχληση χαμηλά στην κοιλιά της.

Ωοληψία

Η διέγερση ολοκληρώνεται όταν τα ωοθυλάκια αποκτήσουν το κατάλληλο μέγεθος (διάμετρος μεταξύ 18-20mm) και τότε προσδιορίζεται η ημέρα και η ώρα της ωοληψίας, της συλλογής δηλαδή των ωαρίων που έχουν αναπτυχθεί.

Η διαδικασία είναι σύντομη και γίνεται υπό την επήρεια ελαφριάς νάρκωσης (μέθης). Τα ώριμα ωοθυλάκια εντοπίζονται υπερηχογραφικά και στη συνέχεια, εισάγεται στον κόλπο μία βελόνα για τη λήψη του υγρού από το ώριμο ωοθυλάκιο με ήπια αναρρόφηση. Το υγρό εξετάζεται άμεσα με τη βοήθεια μικροσκοπίου ώστε να επιβεβαιωθεί η λήψη ωαρίου. Η εν λόγω διαδικασία επαναλαμβάνεται για κάθε ένα από τα ώριμα ωοθυλάκια και στις δύο ωοθήκες. Όσα ωάρια λαμβάνονται από το ωοθυλακικό υγρό τοποθετούνται σε επωαστικό θάλαμο. Η μέθοδος είναι ανώδυνη και απαιτεί απλά ανάπαυση μετά το τέλος της για 30 λεπτά με 1 ώρα.

Την ίδια ημέρα συλλέγεται και το σπέρμα του συζύγου σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο (men’s room). Το δείγμα επεξεργάζεται κατάλληλα ώστε να γίνει η γονιμοποίηση.

Γονιμοποίηση ωαρίων

Η γονιμοποίηση των ωαρίων γίνεται είτε με τη μέθοδο της κλασσικής εξωσωματικής (IVF), είτε με τη μέθοδο της μικρογονιμοποίησης (ICSI) ανάλογα με τις παραμέτρους του σπέρματος και το ιστορικό του ζευγαριού.

Εμβρυομεταφορά

Εμβρυομεταφορά είναι η μεταφορά στην κοιλότητα της μήτρας των γονιμοποιημένων ωαρίων που έχουν εξελιχθεί φυσιολογικά κατά την καλλιέργειά τους στο εργαστήριο. Είναι ανώδυνη διαδικασία που δεν απαιτεί χορήγηση αναλγησίας ή ειδική προετοιμασία. Επειδή όμως γίνεται με κοιλιακή υπερηχογραφική καθοδήγηση, η γυναίκα πρέπει να πιεί τουλάχιστον 2-3 ποτήρια νερό πριν την άφιξή της, έτσι ώστε να υπάρχει καλύτερη εικόνα της μητρικής κοιλότητας και του ενδομητρίου.

Η εμβρυομεταφορά γίνεται μεταξύ 2ης και 6ης ημέρας μετά την ημέρα της ωοληψίας με έμβρυα που βρίσκονται μεταξύ 4 κυττάρων (2η ημέρα) έως το στάδιο της βλαστοκύστης (5η ή 6η μέρα). Ο υπεύθυνος εμβρυολόγος επιλέγει τα καλύτερα έμβρυα σύμφωνα με συγκεκριμένα διεθνή κριτήρια και προχωρά σε αναρρόφηση των εμβρύων αυτών με ειδικό εύκαμπτο καθετήρα. Ο καθετήρας τοποθετείται στη μήτρα από το γυναικολόγο αναπαραγωγής, μέσω του τραχήλου, η πορεία και η θέση του οποίου παρακολουθούνται συνεχώς υπερηχογραφικά. Η τεχνική απαιτεί ήπιες και ακριβείς κινήσεις ενώ ο καθετήρας επιστρέφεται στον εμβρυολόγο μετά το τέλος της έγχυσης των εμβρύων ώστε να διαπιστωθεί αν όλα τα έμβρυα εναποτέθηκαν στη μήτρα της γυναίκας επιτυχώς.

Αν και ο αριθμός των εμβρύων που θα μεταφερθούν καθορίζεται κυρίως από την ποιότητά τους, ο νόμος για την Ιατρικώς Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή προσδιορίζει και τον ανώτατο αριθμό των εμβρύων που μπορούν να μεταφερθούν ανάλογα με την ηλικία της γυναίκας. Έτσι, σε γυναίκες ηλικίας μέχρι 40 ετών μπορούν να μεταφερθούν μέχρι και 2 έμβρυα, ενώ σε γυναίκες άνω των 40 ετών μπορούν να μεταφερθούν μέχρι και 3 έμβρυα.

Κατάψυξη εμβρύων

Σε πολλά ζευγάρια και ιδιαίτερα σε νέα ζευγάρια, η προσπάθεια της εξωσωματικής έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία πολλών εμβρύων. Έτσι σε αρκετές περιπτώσεις, μετά την εμβρυομεταφορά υπάρχει πλεονάζων αριθμός εμβρύων καλής ποιότητας που μπορούν να κρυοσυντηρηθούν, ώστε να γίνει εμβρυομεταφορά σε άλλο κύκλο αργότερα. Επίσης, σε μερικές περιπτώσεις, η ποιότητα του ενδομητρίου ή η σοβαρής μορφής υπερδιέγερση των ωοθηκών δεν επιτρέπουν την εμβρυομεταφορά, οπότε και είναι απαραίτητη η κρυοσυντήρηση των εμβρύων.

Η κρυοσυντήρηση εμβρύων, σε σύγχρονα εργαστήρια, γίνεται με την τεχνική της υαλοποίησης, καθώς μ’ αυτήν πετυχαίνουμε εξαιρετικά ποσοστά επιβίωσης (95-100%). Το ζευγάρι μπορεί να χρησιμοποιήσει τα κρυοσυντηρημένα έμβρυα για μια μελλοντική κύηση, χωρίς να απαιτείται εκ νέου φαρμακευτική διέγερση των ωοθηκών και ωοληψία, παρά μόνο προετοιμασία του ενδομητρίου και εμβρυομεταφορά.

Παγκοσμίως, η κρυοσυντήρηση ανθρώπινων εμβρύων έχει αποδειχθεί ότι είναι μια επιτυχημένη διαδικασία και δεν υπάρχουν αναφορές αύξησης συγγενών ανωμαλιών από εγκυμοσύνες που επετεύχθησαν μέσω αυτής της διαδικασίας.

Ποιά είναι τα ποσοστά επιτυχίας;

Οι πιθανότητες σύλληψης μπορεί να ανέλθουν έως και σε 35-40% για κάθε προσπάθεια. Ωστόσο, οι πιθανότητες επιτυχούς σύλληψης εξαρτώνται από πολλές παραμέτρους, εκ των οποίων η ηλικία της γυναίκας αποτελεί μία από τις πιο βασικές. Οι ειδικοί εξηγούν ότι για μια γυναίκα 30 χρονών το ποσοστό επιτυχίας μπορεί να είναι 40%, αλλά οι πιθανότητες κύησης μετά τα 40 μειώνονται κατά πολύ.

Αθροιστικά, το ποσοστό αυτό αυξάνεται σημαντικά και ανέρχεται στο 70-80% μετά από 3-4 κύκλους θεραπείας, γεγονός που συνεπάγεται ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ζευγαριών που θα καταφύγουν σε ένα ειδικό κέντρο αποκατάστασης της γονιμότητας, θα επιστρέψει τελικά στο σπίτι του με ένα παιδί.

Αν δε, λάβουμε υπόψη μας ότι η μέση πιθανότητα σύλληψης ενός γόνιμου ζευγαριού είναι της τάξης του 15-20% για κάθε μήνα της ζωής τους, γίνεται κατανοητό ότι οι σύγχρονες τεχνικές υποβοήθησης της αναπαραγωγής προσφέρουν πολύ αξιόλογα ποσοστά επιτυχίας που βρίσκονται πολύ κοντά σε αυτά που προσφέρει η φύση σε ζευγάρια χωρίς κανένα πρόβλημα τεκνοποίησης.

Πότε µπορεί να γίνει ένας δεύτερος κύκλος;

Μετά από 3-4 μήνες, ανάλογα με το φαρμακευτικό πρωτόκολλο που έχει ακολουθηθεί για τη διέγερση των ωοθηκών. Το διάστημα ανάμεσα σε δύο κύκλους εξωσωματικής μπορεί να μειωθεί στο μισό σε περίπτωση που δεν έχει γίνει φαρμακευτική διέγερση των ωοθηκών. Αν από έναν κύκλο εξωσωματικής έχουν προκύψει υπεράριθμα έμβρυα τα οποία έχουν κρυοσυντηρηθεί, τότε, τα έμβρυα αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν αργότερα σε μια επόμενη προσπάθεια, χωρίς εκ νέου διέγερση των ωοθηκών. Μία ακόμη μέθοδος που εφαρμόζεται για να αποφευχθεί η φαρμακευτική διέγερση των ωοθηκών είναι η συλλογή κάθε μήνα του ωαρίου της γυναίκας με βάση τον φυσικό της κύκλο, η εξωσωματική γονιμοποίησή του και εν συνεχεία η κατάψυξή του. Μετά από ένα διάστημα, πχ 3-4 μηνών, γίνεται η εμβρυομεταφορά.

Πόσες φορές μια γυναίκα μπορεί να υποβληθεί σε θεραπεία εξωσωματικής γονιμοποίησης;

Ο αριθμός των κύκλων θεραπείας στους οποίους μπορεί να υποβληθεί δεν είναι καθορισμένος. Είναι βέβαιο ότι στη χώρα μας υπάρχουν υψηλού επιπέδου μαιευτήρες-γυναικολόγοι και οργανωμένα κέντρα θεραπείας υπογονιμότητας που προσφέρουν άψογες ιατρικές υπηρεσίες σε αυτό το επίπεδο. Επιτρέπονται όμως έως τέσσερις κύκλοι μέσα σε διάστημα ενός έτους.

Όσον αφορά το κατά πόσον η επαναλαμβανόμενη φαρμακευτική διέγερση των ωοθηκών της γυναίκας επιβαρύνει την υγεία της, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι πλέον είναι τεκμηριωμένο πως ο καρκίνος των ωοθηκών δεν συνδέεται με την εξωσωματική (παρ’ όλα αυτά, η υπερβολική και αλόγιστη χρήση ορμονών έχει ενοχοποιηθεί για μία πιθανή ανάπτυξη κακοήθειας στον μαστό). Το συχνότερο πρόβλημα πάντως είναι η υπερδιέγερση των ωοθηκών (εκδηλώνεται με συγκέντρωση υγρού και πρήξιμο της κοιλιάς). Συνήθως παρουσιάζεται μετά την εμβρυομεταφορά και αντιμετωπίζεται συντηρητικά (με την παρακολούθηση της γυναίκας), ενώ σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί εισαγωγή στο νοσοκομείο.

Τελευταία Νέα